ZAJRZYJCIE...

1. ZEMSTA http://www.youtube.com/watch?v=KZ6zizbkh3c
2. KAMIENIE NA SZANIEC http://www.youtube.com/watch?v=OkLxzuRXVcw
3. ZIELE NA KRATERZE http://www.youtube.com/watch?v=pzQmG6sKP3c&list=PLHJtaUTuNdTwJYSUukebce61OPm9Li68Y
4. TRENY   http://www.youtube.com/watch?v=oY3lD2mDtPU&list=PLHJtaUTuNdTwJYSUukebce61OPm9Li68Y&index=2
5. QUO VADIS  http://www.youtube.com/watch?v=LItBAdfLuxM&index=4&list=PLHJtaUTuNdTwJYSUukebce61OPm9Li68Y
6. SYZYFOWE PRACE http://www.youtube.com/watch?v=dn1sL8yzDR8&list=PLHJtaUTuNdTwJYSUukebce61OPm9Li68Y&index=5
7. DZIADY  www.youtube.com/watch?v=PkrEoGnLaz0&list=PLHJtaUTuNdTwJYSUukebce61OPm9Li68Y&index=7
8. BALLADYNA  http://www.youtube.com/watch?v=PkrEoGnLaz0&list=PLHJtaUTuNdTwJYSUukebce61OPm9Li68Y&index=7
9. ŚWITEZIANKA http://www.youtube.com/watch?   v=M4BIBXwhw88&index=6&list=PLHJtaUTuNdTwJYSUukebce61OPm9Li68Y
10. ŻONA MODNA  http://www.youtube.com/watch?v=YmXhwqsv47A&list=PLHJtaUTuNdTwJYSUukebce61OPm9Li68Y&index=9
11. PAN TADEUSZ 
    http://www.youtube.com/watch?v=u8x_V5fvsQc&list=PLHJtaUTuNdTwJYSUukebce61OPm9Li68Y&index=10http://www.youtube.com/watch?v=3oOD0K4lSm0&list=PLHJtaUTuNdTwJYSUukebce61OPm9Li68Y&index

 

*****************************************

FORMY WYPOWIEDZI PISEMNYCH - KLIKNIJCIE W LINK:-)

14_Pisemne_formy_wypowiedzi.pdf

*****************************************

Poniższe kompendium zamieszczono za zgodą autorki bloga, Pani Elżbiety Tomany 

https://maszuwage.pl/egzamin-osmoklasisty/

 

FONETYKA I SŁOWOTWÓRSTWO

Jak dzielą się głoski?

Głoski dzielą się na samogłoski ustne (a, e, i, o, u, y) i nosowe (ą, ę) oraz spółgłoski (ustne i nosowe, dźwięczne i bezdźwięczne, twarde i miękkie)

Spółgłoski nosowe to: m, n, m’, ń. Pozostałe są ustne.

Spółgłoski miękkie to na przykład: ś, ć, ń, b’, k’

Pozornie najtrudniej rozróżnić spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne, ale wystarczy wypowiedzieć je, przykładając dłoń do krtani! Kiedy wypowiadamy spółgłoskę dźwięczną (np. d, g, b, w) wiązadła głosowe są ściśnięte, co powoduje wyczuwalne drgania. Przy artykulacji spółgłosek bezdźwięcznych (np. t, k, p, f) nie ma tego efektu, bo wiązadła głosowe są rozsunięte i powietrze z płuc przepływa przez nie swobodnie.

Uwaga! Jeśli wypowiesz głoskę bezdźwięczną razem z samogłoską np. [p-y] możesz się pomylić, bo wszystkie samogłoski są dźwięczne i wyczujesz drgania spowodowane artykulacją samogłoski (w tym wypadku y).

Jak policzyć litery i głoski w wyrazie?

Czasem jednej głosce odpowiadają dwie litery np. szum [sz-u-m] 4 litery, 3 głoski.

Kiedy w wyrazie i znajduje się przed samogłoską jest tylko zmiękczeniem spółgłoski, która znajduje się przed nim i nie jest odrębną głoską np: ucieczka [u-c’-e-cz-k-a] 8 liter, 6 głosek

Kiedy w wyrazie i znajduje się przed spółgłoską oznacza, że jest zmiękczeniem oraz głoską np: nic [n’-i-c] 3 litery, 3 głoski

Ilość samogłosek = ilość sylab w wyrazie

U nie tworzy sylaby, gdy występuje w połączeniach samogłoskowych Au, Eu w wyrazach obcych (przyjmuje wówczas cechy litery ł) np.: Eu-ro-pa; Au-to-bus.

1. Kiedy głoska dźwięczna pod wpływem sąsiadującej z nią głoski bezdźwięcznej ubezdźwięcznia się: przykład [p-sz-y-k-ł-a-t] p jest bezdźwięczne i wpływa na dźwięczną głoskę rz, upodabniając ją do siebie. W wyniku ubezdźwięcznienia w wymowie wyrazu przykład zamiast dźwięcznej głoski rz słychać bezdźwięczną sz. Dodatkowo na końcu wyrazu dochodzi również do ubezdźwięcznienia d, która brzmi bezdźwięcznie: t.

2. Kiedy głoska bezdźwięczna udźwięcznia się pod wpływem sąsiadującej z nią głoski dźwięcznej:

także [t-a-g-ż-e] bezdźwięczne k pod wpływem dźwięcznej głoski żrównież się udźwięcznia.

Upodobnienia dzielimy na udźwięcznienia i ubezdźwięcznienia.

Kierunek upodobnienia wyznacza strzałka, która przebiega od głoski wpływającej na zmianę do głoski, która się zmieniła.

Strzałka w lewo – upodobnienie wsteczne

Strzałka w prawo – upodobnienie postępowe

Co to jest uproszczenie grupy spółgłoskowej?

Bardzo trudno jest wymówić kilka spółgłosek występujących obok siebie. Dla obcokrajowców jest to mission impossible, ale i dla Polaków nie jest to wygodne, dlatego często w wymowie pomijamy jedną spółgłoskę z grupy, np.: jabłko [j-a-p-k-o] – tu doszło także do ubezdźwięcznienia wstecznego, pierwszy [p’-e-r-sz-y], sześćset [sz-e-ś-s-e-t].

Jak akcentować wyrazy?

W języku polskim akcent pada najczęściej na przedostatnią sylabę wyrazu.

W skrótowcach BMW (be-em-wu), USA (u-es-a), a także jednosylabowych wyrazach z przedrostkiem wice i arcy np. wicemistrz, arcyłotr oraz w zapożyczeniach z języka francuskiego np. menu (czyt. meni), jury (czyt. żiri) akcent pada na ostatnią sylabę.

Trzecią sylabę od końca akcentujemy w przypadku:

-zapożyczeń z łaciny zakończonych na -ika/-yka np. fi-zy-ka, lo-gi-ka, ma-te-ma-ty-ka,

– liczebników zakończonych na –set  np. sie-dem-set, dzie-więć-set

– form czasu przeszłego czasowników w 1. i 2. os. l. mn. np. do-sta-li-ście,  po-szli-śmy,

– formy czasowników w trybie przypuszczającym  np. prze-czy-ta-ła-byś,  zro-bił-bym

4. Czwartą sylabę od końca akcentujemy w przypadku form czasowników w trybie przypuszczającym w 1 i 2 os. l.mn. np. na-pi-sa-li-by-śmy

Jak dokonać analizy wyrazu pochodnego?

Ułóż parafrazę słowotwórczą – określ znaczenie, Wyodrębnij część wspólną wyrazu podstawowego i pochodnego – to podstawa słowotwórcza, Oddziel podstawę słowotwórczą od formantu, Wskaż ewentualne oboczności.

Przykład: wyraz pochodny do analizy: stolik -  parafraza słowotwórcza: mały stół - podstawa słowotwórcza: stol - formant –ik - Oboczności: o:ó l:ł

Jakie są formanty i ich funkcje?

• Przedrostek (prefiks) znajduje się przed podstawą słowotwórczą prze-czytać

• Przyrostek (sufiks) znajduje się za podstawą słowotwórczą głów-ka,    pis-arz

• Wrostek (interfiks) znajduje się pomiędzy dwiema podstawami słowotwórczymi księg-o-zbiór

• Formant zerowy brak formantu lub wręcz jego urwanie zlew-ø(zlewać), czołg-ø (czołgać)

Formanty nadają wyrazom określone znaczenie. Mają wiele funkcji, tworzą między innymi:

-zdrobnienia pies-ek, kon-ik, żab-ka, ocz-ko,
-zgrubienia i wyrazy nacechowane negatywnie: ciel-sko, gmasz-ysko, romans-idło,
-rzeczowniki nazywające kobiety: lekar-ka, Francuz-ka,
-nazwy zawodów: lek-arz, bibliotek-arz

Co to są wyrazy złożone?

To wyrazy mające więcej niż jedną podstawę słowotwórczą

• Zrosty np. Wielkanoc, dobranocka

• Złożenia np. gwiazdozbiór (gwiazd-o-zbiór), łamigłówka (łam-i-główka), męczydusza (męcz-y-dusza), samolot (sam-o-lot) – podstawy słowotwórcze połączone wrostkami -o-,  -i-, -y-

• Zestawienia – połączenie wyrazów pisanych oddzielnie, ale stanowiących jedną  nazwę np. Morze Bałtyckie, Biała Podlaska, woda sodowa, panna młoda

Co to są skrótowce?

To wyrazy utworzone od pierwszych liter, głosek lub sylab pełnej nazwy instytucji, zakładu itp.

• literowce – utworzone od pierwszych liter wyrazów (wymawiamy je jak litery alfabetu) np. PZU (wymowa:pe-zet-u) (Powszechny Zakład Ubezpieczeń

• głoskowce – utworzone od pierwszych głosek wyrazów np. ZUS (wymowa: zus) (Zakład Ubezpieczeń Społecznych)

• sylabowce – utworzone od pierwszych sylab wyrazów np. Polfa (Polska Farmacja)

• skrótowce mieszane – są kombinacjami literowców, głoskowców i sylabowców, np. CBOS (wymowa: ce-bos) (Centrum Badania Opinii Społecznej)

……………………********************…………………

FLEKSJA

Co trzeba wiedzieć o czasowniku?

1. Czasownik odpowiada na pytania co robi? co się z nim dzieje?
2. Może występować w formie osobowej lub nieosobowej (bezokoliczniki, formy zakończone na -no, -to, imiesłowy). 
3. Odmienia się przez osoby, liczby i rodzaje (w l.p. rodzaj męski, żeński i nijaki a w l.mn. rodzaj męskoosobowy i niemęskoosobowy).
4. Czasownik może informować o czynności, która jeszcze się nie skończyła (aspekt niedokonany) oraz o czynności zakończonej (aspekt dokonany).
5. Wyróżniamy też trzy tryby czasownika: oznajmujący, przypuszczający i rozkazujący oraz trzy strony czasownika: czynną, bierną i zwrotną.

Co trzeba wiedzieć o rzeczowniku?

1. Rzeczowniki odmieniają się przez przypadki (deklinacja) i liczby. Mają STAŁY rodzaj!!!
2. Wyróżniamy:

• rzeczowniki żywotne (nazwy osób i zwierząt) - nieżywotne (wszystkie oprócz osób i zwierząt), 
• pospolite (niebędące nazwami własnymi), - własne (nazywające jednostkowe osoby, miejsca), 

• konkretne (te, które można rozpoznać przy pomocy zmysłów) -  abstrakcyjne (te, które nazywają ogólne pojęcia, stany i czynności niedające się rozpoznać przy pomocy zmysłów).

3. Przypadki:

Mianownik (M.) Kto? Co? (jest)
Dopełniacz (D.) Kogo? Czego? (nie ma)
Celownik (C.) Komu? Czemu (się przyglądam)
Biernik (B.) Kogo? Co? (widzę)
Narzędnik (N.) Z kim? Z czym? (idę)
Miejscownik (Msc.) O kim? O czym (mówię)
Wołacz (W.) O! (ty mój ukochany...)

4. Temat i końcówka:

W formach odmiany wyrazów wyróżniamy dwie części fleksyjne: temat i końcówkę.
Końcówka zmieniająca się w trakcie odmiany końcową część wyrazu,
Temat - część pozostałą po odrzuceniu końcówki,

 

Co trzeba wiedzieć o przymiotniku?

1. Przymiotniki nazywają cechy i właściwości i odpowiadają na pytania: jaki? jaka? jakie? 
2. Odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje (w l.mn. rodzaj męskoosobowy i niemęskoosobowy).
3. Niektóre przymiotniki stopniują się (stopień równy, wyższy i najwyższy) Stopniowanie może być regularne (wysoki, wyższy, najwyższy), opisowe (pracowity, bardziej pracowity, najbardziej pracowity) i nieregularne (dobry, lepszy, najlepszy).

Co trzeba wiedzieć o liczebniku?

1. Liczebniki odpowiadają na pytania ile?, który z kolei? Wskazują na liczbę, ilość, kolejność.
2. Odmieniają się przez przypadki oraz rodzaje, a liczebniki porządkowe i mnożne także przez liczby.
3. Wyróżniamy liczebniki:

• główne (dwa, dwanaście, tysiąc), 
• ułamkowe (pół, półtora, cztery setne), 
• zbiorowe (dwoje, dziesięcioro), 
• nieokreślone (wiele, kilkanaście),
• porządkowe (drugi, trzeci),
• mnożne (pojedynczy, podwójny).

Co trzeba wiedzieć o zaimku?

1. Zaimki zastępują rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki oraz przysłówki i odmieniają się tak jak część mowy, którą zastępują.
2. Wyróżniamy zaimki:

•  rzeczowne (np. kto, co, ja, ty, on),
• przymiotne (np. jaki, czyj, mój twój),
•  liczebne (który, ile, tyle, kilka)
•  Przysłowne (np. jak, gdzie, kiedy, skąd, dokąd, tu, tam, wszędzie, nigdzie).

Co trzeba wiedzieć o przysłówku?

1. Przysłówki to nieodmienne części mowy.
2. Odpowiadają na pytania jak? gdzie? kiedy? jak bardzo? 
3. Niektóre przysłówki stopniują się tak jak przymiotniki (te, które pochodzą od przymiotnika)

Co trzeba wiedzieć o przyimku?

1. Przyimki to nieodmienne części mowy, które „stoją przy” jakiejś części mowy np. przy (stole), z (tobą), o (piątej), nad (głową).
2. Z rzeczownikiem, przymiotnikiem, liczebnikiem oraz zaimkiem tworzą wyrażenia przyimkowe.

Co trzeba wiedzieć o spójniku?

1. Spójniki to nieodmienne części mowy, które łączą wyrazy lub zdania.

Co trzeba wiedzieć o wykrzykniku?

1. Wykrzykniki to nieodmienne części mowy, które wyrażają emocje, uczucia lub naśladują dźwięki.

Co trzeba wiedzieć o partykule?

1. Partykuły to nieodmienne części mowy, które nie maja samodzielnego znaczenia, ale modyfikują lub wzmacniają znaczenie wyrazu, z którym się łączą.